Sytuacja sektora bankowego w III kwartale 2021 r

Dynamika wzrostu aktywów sektora bankowego
Wprowadzenie podatku bankowego obniżyło dynamikę akcji kredytowej nawet w okresie prosperity: aktywa banków wzrastały szybciej od kredytów, zaś najszybciej wzrastały portfele obligacji skarbu państwa (Wykres 1.).

Wykres 1. Wartość sumy bilansowej i instrumentów dłużnych w okresie styczeń 2018 – listopad 2021 (mld zł)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KNF

W okresie styczeń 2018 – listopad 2021 nastąpił wzrost sumy bilansowej sektora bankowego o 814,4 mld zł przy jednoczesnym wzroście instrumentów dłużnych o 357,7 mld zł. Szczególnie silny wzrost wartości instrumentów dłużnych nastąpił w okresie kwiecień – lipiec 2020 (zwiększona podaż obligacji skarbowych, QE). W okresie kwiecień 2020 – listopad 2021 średniomiesięczny wzrost wartości instrumentów dłużnych osiągnął wartość + 2,52%, przy średniomiesięcznym wzroście sumy bilansowej o +1,05%. 

Kryzys gospodarczy związany z pandemią COVID-19 jeszcze bardziej uwidocznił te zjawiska: zwiększona podaż obligacji skarbowych, emisje obligacji realizowane przez BGK i PFR w powiązaniu z instrumentami luzowania ilościowego NBP – zwiększyły gwałtownie dynamikę wzrostu obligacji skarbowych w portfelach banków. W tym czasie odnotowano jednak spadki w sprzedaży nowych kredytów, jak również obniżenie wolumenu zadłużenia kredytowego. Spowodowało to pogorszenie proporcji pomiędzy wartością kredytów do PKB oraz wartością kredytów do całkowitego wolumenu aktywów. Sektor bankowy przestał wyraźnie wzrastać w zakresie finansowania przedsiębiorstw sektora niefinansowego.

Wykres 2. Wzrost portfela kredytów dla sektora niefinansowego

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KNF

Zmiany w zakresie struktury aktywów sektora bankowego, które zapoczątkowane zostały w pierwszych miesiącach pandemii (marzec-czerwiec 2020 r.) w kolejnych kwartałach nasilały się. W okresie grudzień 2019 – wrzesień 2021 suma bilansowa sektora bankowego zwiększyła się o 28%. W tym samym czasie kredyty dla sektora niefinansowego wzrosły o 5%, kredyty dla sektora finansowego wzrosły o 12%, zaś kredyty dla instytucji rządowych wzrosły o 3%. Najsilniejszy wzrost odnotowały instrumenty dłużne, które przyrosły aż o 69% osiągając w badanym okresie średniomiesięczną dynamikę zmian na poziomie 1,03. Oznacza to, że przeciętnie w każdym miesiącu badanego okresu wartość instrumentów dłużnych zwiększała się o ponad 3%.

Jednocześnie ponad połowę portfela instrumentów dłużnych stanowią instrumenty dłużne znajdujące się w portfelu handlowym, dla których wzrost stóp procentowych będzie oznaczał negatywny wpływ na wysokość kapitałów lub wyniki finansowe. 

Wykres 3. Przyrost poszczególnych elementów aktywów w okresie grudzień 2018 – wrzesień 2021

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KNF

Wpływ wyceny obligacji na kapitały banków
Około 2/3 całego portfela obligacji SP stanowią obligacje o stałym oprocentowaniu, zatem wzrost rentowności tych obligacji wynikający ze wzrostów stóp procentowych i oczekiwań w tym obszarze spowoduje spadek cen obligacji. Ten negatywny efekt nie znajdzie odzwierciedlenia w wynikach banków natomiast wpłynie na obniżenie funduszy własnych. Obligacje, jako instrumenty dłużne, są wyceniane w wysokości zamortyzowanego kosztu lub w wartości godziwej przez pozostałe dochody całkowite, bardzo mała część jest wyceniana w wartości godziwej przez wynik finansowy. W przypadku braku zmiany modelu biznesowego, przeklasyfikowania, sprzedaży obligacji przed terminem wykupu, zmiany wycen instrumentów dłużnych wycenianych według zamortyzowanego kosztu bądź wartości godziwej przez inne całkowite dochody nie będą widoczne w wyniku. W tym drugim przypadku będą jednak miały wpływ na kapitał własny. Na wykresie 4 zaprezentowano kształtowanie się rentowności obligacji 5-letnich SP i kapitału z aktualizacji wyceny sektora bankowego.

Wykres 4. Kapitał z aktualizacji wyceny (mln zł) w okresie styczeń 2019 – październik 2021 oraz rentowność obligacji 5-letnich SP w okresie styczeń 2019 – grudzień 2021

Źródło: dane NBP, serwis pl. investing.com. Uwaga: wartości na koniec okresów dla rentowności obligacji 5-letnich SP w grudniu wartość na 14.12.2021 r.

Na wykresie 4 widoczny jest wzrost kapitału z aktualizacji wyceny w pierwszych miesiącach 2020 r. wynikający ze spadku rentowności będącego pochodną spadku stopy referencyjnej NBP. Maksymalna wartość nadwyżki na kapitale sięgnęła wówczas ok. 11 mld zł w maju 2020 r. Po okresie stabilizacji stóp procentowych, ta nadwyżka utrzymywała się na stabilnym poziomie do początku 2021 r. W następnym okresie nadwyżka zaczęła maleć wraz ze wzrostem rentowności obligacji, spadkiem ich cen i koniecznością dokonywania odpisów w kapitale z aktualizacji wyceny poprzez inne całkowite dochody.

Skala wzrostu rentowności obligacji znacznie zwiększyła się w październiku 2021 r, miesiącu pierwszej podwyżki stopy procentowej. Tylko w tym miesiącu poziom odpisów ze względu na spadek wyceny obligacji wyniósł ok. 8 mld zł.

Ze względu na dalej rosnącą rentowność można szacować, że skala odpisów na koniec 2021 r. sięgnie ok. 15-17 mld zł z łącznym poziomem kapitału z aktualizacji wyceny (skumulowanymi innymi dochodami całkowitymi) wynoszącym ok.( -13)/(-15) mld zł.

Podobnie, skalę strat na obligacjach, będących rezultatem wzrostu ich rentowności pokazują już wyniki funduszy dłużnych – biorąc pod uwagę stopę zwrotu za 2021 r., 27 funduszy wykazało stratę co najmniej 10%.
Biorąc pod uwagę fakt, że niektóre prognozy szacują skalę dalszego wzrostu rentowności polskich obligacji 5- i 10-letnich do poziomu przekraczającego nawet 8% – w 2022 r. (Wykres 5) odbije się to ponownie negatywnie na kapitałach banków.

Wykres 5. Przewidywana rentowność 5-letnich i 10-letnich obligacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych worldgovernmentbonds.com