- 62 proc. uczniów polskich szkół ponadpodstawowych doświadcza przemocy rówieśniczej przynajmniej czasami, a 60,9 proc. było jej świadkami w ostatnich miesiącach – wynika z najnowszego raportu „Obraz bullyingu w szkołach ponadpodstawowych”, opracowanego przez Uniwersytet SWPS, RESQL i Fundację UNIQA.
- Przeciętnie w każdej klasie jest osoba która, doświadcza bullyingu regularnie, przynajmniej raz w tygodniu.
- Jednocześnie, niemal co czwarty uczeń (24 proc.) deklaruje wysokie bądź bardzo wysokie poczucie osamotnienia.
- Raport przygotowano w ramach projektu „Przerwij krąg przemocy”. W poniedziałek, 7 kwietnia, wystartowała rekrutacja dla szkół do jego drugiej edycji.
Badanie potwierdza, że przemoc rówieśnicza w szkołach ponadpodstawowych przybiera przede wszystkim formę przemocy psychicznej. Najczęstsze przejawy to nieprzyjemne żarty i kpiny – doświadcza ich 23,5 proc. uczniów, rozpuszczanie plotek i kłamstw – 19,5 proc., a także wykluczanie z grupy – 18 proc. Przemoc fizyczna, choć rzadsza, także występuje, jednak psychologiczne skutki dręczenia są równie poważne, niezależnie od jego formy.
– Przemoc rówieśnicza stanowi dziś poważny problem w polskich szkołach. Dostrzeżenie jej śladów, szczególnie, gdy przybiera formę przemocy psychicznej, wymaga szczególnej uważności i troski od dorosłych. Często towarzyszy jej poczucie izolacji, dlatego warto zwracać uwagę na zmiany w zachowaniu młodych ludzi, w ich codziennym funkcjonowaniu w szkole i poza nią. Dużą rolę do odegrania mają tu zarówno rodzice czy opiekunowie, jak i nauczyciele. Wierzę, że dzięki naszemu wspólnemu zaangażowaniu jesteśmy w stanie ograniczać ryzyko występowania przemocy rówieśniczej. Do tego jednak potrzebna jest świadomość i narzędzia, które oferujemy w ramach projektu – mówi Piotr Lipa, członek Rady Fundacji UNIQA.
Prawie 58 proc. uczniów deklaruje, że było ofiarą przemocy rówieśniczej sporadycznie, czyli od czasu do czasu, a blisko 4 proc. jest dręczonych codziennie. Jednocześnie w badaniu Uniwersytetu SWPS, RESQL i Fundacji UNIQA prawie 35 proc. uczniów przyznało, że sami stosowali przemoc, ponad 60 proc. było jej świadkami.
– Chciałbym przestrzec wszystkich przed lekceważeniem najpowszechniejszej formy przemocy wśród dzieci, czyli przemocy relacyjnej. Subtelna i mało widoczna, można nazwać ją przemocą „w białych rękawiczkach”, ale ból, jaki wywołuje u dzieci, jest podobny do bólu wywoływanego przez agresję fizyczną. Choć „krew się nie leje”, to jednak dzieci doświadczają bólu podobnego, co np. przy uderzeniu. W badaniach uczniowie często deklarują, że woleliby doświadczyć pobicia niż wykluczenia przez grupę czy klasę. Nauczyciele i rodzice powinni zwracać baczną uwagę na tę formę przemocy – zaznacza dr Piotr Rycielski, współautor systemu RESQL i współautor badania.
Czynniki wpływające na przemoc rówieśniczą
Z raportu wynika, że wielkość szkoły, miejscowości czy wyniki egzaminów maturalnych nie mają istotnego wpływu na poziom przemocy rówieśniczej. Oznacza to, że bullying jest problemem ogólnosystemowym, a nie zależnym od specyfiki pojedynczej placówki. Znacznie większe znaczenie ma klimat w klasie. Szkoły, w których uczniowie czują się wspierani i zintegrowani, w mniejszym stopniu doświadczają przemocy. Z kolei klasy charakteryzujące się wzajemnym dokuczaniem i brakiem wsparcia są bardziej narażone na występowanie przemocy.
Raport „Obraz bullyingu w szkołach ponadpodstawowych” wskazuje na silny związek między poczuciem osamotnienia a doświadczeniem przemocy. Uczniowie, którzy czują się wykluczeni z grupy , są bardziej narażeni na przemoc rówieśniczą. Aż 24 proc. badanych uczniów zgłasza wysoki poziom samotności, a ponad 600 osób deklarujebardzo wysokie poczucie samotności..
– Uczniowie pozbawieni bliskich relacji rówieśniczych znacznie częściej stają się ofiarami bullyingu, mogą być zatem w grupie podwyższonego ryzyka. To jasno pokazuje, że skuteczna prewencja przemocy rówieśniczej nie może ograniczać się wyłącznie do reagowania na pojedyncze incydenty. Niezwykle istotne jest tworzenie w szkołach środowiska, które sprzyja budowaniu relacji, wzmacnia poczucie przynależności i bezpieczeństwa emocjonalnego. Ważne, by dbać o relacje pomiędzy uczniami i zapewnić im realne możliwości nawiązywania przyjaźni. Hipoteza ochronnej przyjaźni wskazuje, że wspierająca grupa rówieśnicza nie tylko zmniejsza ryzyko stania się ofiarą – bo przyjaciele mogą stanąć w obronie i sprzeciwić się agresorowi – ale także ogranicza motywację do bycia sprawcą. W przyjaznej grupie maleje potrzeba zdobywania popularności za wszelką cenę – podkreśla dr hab. Małgorzata Wójcik z Uniwersytetu SWPS, współautorka systemu RESQL.
Nauczyciel kluczowym czynnikiem ochronnym
Raport podkreśla, że rola nauczycieli w przeciwdziałaniu przemocy rówieśniczej jest kluczowa. Badanie wykazało, że nauczyciele wykazujący troskę i zainteresowanie uczniami redukują ryzyko bullyingu w swoich klasach.
– Wspierający nauczyciel to nie tylko osoba, która reaguje na przemoc, ale przede wszystkim ktoś, kto buduje atmosferę wzajemnego szacunku. To właśnie w takich klasach ryzyko przemocy można znacznie ograniczyć. W naszym programie dajemy narzędzia nie tylko w sytuacji, gdy do przemocy już dojdzie, ale też podpowiadamy, jak jej zapobiegać, budując przyjazne środowisko w społeczności szkolnej – podkreśla Agnieszka Durst-Wilczyńska, prezeska Fundacji UNIQA.
Eksperci podkreślają, że zapobieganie przemocy rówieśniczej musi obejmować systemowe podejście, obejmujące monitoring sytuacji w szkołach i wprowadzenie jasnych procedur interwencyjnych. Kluczowe rekomendacje raportu obejmują:
- obowiązkowy system monitorowania i reagowania – każda szkoła powinna posiadać narzędzia umożliwiające szybkie identyfikowanie przypadków bullyingu i skuteczną pomoc uczniom,
- szkolenia dla nauczycieli – rozwijanie umiejętności budowania bezpiecznej i wspierającej atmosfery w klasie,
- edukacja rówieśnicza i działania integracyjne – budowanie postaw empatii i współpracy wśród uczniów.
– Liczę, że raport ten stanie się źródłem zarówno wiedzy, jak i inspiracji do działań mających na celu dostrzeżenie, zrozumienie i przeciwdziałanie bullyingowi. Niezwykłe jest to, jak bardzo my, dorośli, bagatelizujemy to zjawisko nie pamiętając, z jak wielkim dramatem może ono się wiązać. Walczymy dzielnie z mobbingiem w pracy, z przemocą w małżeństwie, a zapominamy, by zadbać o najmłodszych – podkreśla Łukasz Skorupski, koordynator projektu, dyrektor kreatywny Uniwersytetu SWPS.
„Obraz bullyingu w szkołach ponadpodstawowych” to pierwszy raport w ramach cyklicznych badań dotyczących przemocy rówieśniczej w Polsce. Będzie publikowany dwa razy w roku, by śledzić dynamikę zjawiska i oceniać skuteczność działań prewencyjnych. W badaniu wzięło udział 18 590 uczniów z 96 szkół, które przystąpiły do projektu „Przerwij krąg przemocy” w roku 2024 i wdrożyły system RESQL. Anonimowe kwestionariusze dystrybuowane drogą elektroniczną były wypełniane na koniec semestru zimowego w roku szkolnym 2024/2025.
Startuje kolejna edycja programu „Przerwij krąg przemocy w swojej szkole”
Uniwersytet SWPS, Fundacja UNIQA oraz zespół RESQL znów połączyli siły w projekcie „Przerwij krąg przemocy w swojej szkole”. Głównym jego celem jest wdrożenie systemu RESQL w 100 szkołach podstawowych i średnich. Placówki mogą zgłaszać chęć udziału na dedykowanej stronie projektu, tam również odbędzie się głosowanie, które wyłoni ostateczną setkę wybranych szkół. Zorganizowane zostaną także webinary dla rodziców, nauczycieli i młodzieży oraz szereg działań komunikacyjnych mających na celu nagłośnienie problemu.
Na zgłoszenia do programu organizatorzy czekają do 25 kwietnia 2025 roku. Udział w nim mogą wziąć szkoły podstawowe i ponadpodstawowe (licea i technika). Szkołę może zgłosić każdy – nauczyciel, dyrektor szkoły, uczeń lub rodzic. Do zgłoszenia niezbędna jest zgoda oraz formularz podpisany przez dyrekcję placówki.
W dniach 28 kwietnia – 5 maja 2025 odbędzie się etap głosowania. Głos na szkołę można oddać raz dziennie i może to zrobić każdy. Pierwszych 100 szkół z największą liczbą głosów (mierzoną w stosunku do całkowitej liczby uczniów w placówce) otrzyma od nas możliwość wdrożenia pakietu RESQL bezpłatnie. Formularz zgłoszeniowy oraz szczegółowe informacje dostępne są na stronie projektu.
