Społeczna odpowiedzialność instytucji finansowych w czasie pandemii COVID-19

Prof. UEP dr hab. Krzysztof Waliszewski[1]

W marcu 2021 r. mija dokładnie rok od momentu, gdy Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła epidemię koronawirusa SARS-CoV-2 pandemią dotykającą bez wyjątku wszystkie kraje na świecie i wszystkie sfery życia społeczno-gospodarczego. Czynnik szokowy w postaci pojawienia się wirusa w chińskim Wuhan i jego dynamiczne rozprzestrzenianie się nie znajduje precedensu we współczesnej historii świata. Z dnia na dzień dokonano zamknięcia gospodarek (lockdown) i branż narażonych na szczególnie wysoką transmisję wirusa powodując ograniczenie aktywności gospodarczej przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, a także przenosząc kształcenie dzieci i młodzieży do Internetu. Praca i nauka zdalna ujawniły wykluczenie cyfrowe i niedostateczne wyposażenie gospodarstw domowych w sprzęt komputerowy, mikrofony, słuchawki, kamery. Pandemia rodziła również wiele konfliktów domowych i napięć społecznych, ponieważ dotychczas spotykający się w określonych porach dnia małżonkowie i dzieci przebywali razem przez cały dzień.  W skali makroekonomicznej dla całej gospodarki oznaczało to nieuchronną recesję o nieznanym czasie trwania.

W marcu 2021 r. można mówić o trzeciej już fali pandemii oraz o wyścigu ze szczepieniami wobec nowych, bardziej zaraźliwych mutacji wirusa. Do początku marca 2021 r. na całym świecie zachorowało 115 mln osób, a zmarło 2,55 mln osób, a w Polsce 1,72 mln osób, a zmarło 44 tys. osób.

Instytucje finansowe, w tym banki i zakłady ubezpieczeń stanęły przed wyzwaniem zapewnienia ciągłości działania (Business Continuity Management, BCM) i obsługi klienta w czasie, gdy część pracowników przebywała na kwarantannie. Pandemia przyspieszyła o kilka lat transformację cyfrową banków oraz transformację ich modeli biznesowych i operacyjnych, ponieważ dominującą formą kontaktu klienta z bankiem niezależnie od segmentu stały się kanały zdalne – internet i telefon. Dla banków rodziło to wyzwanie dbania o cyberbezpieczeństwo, ponieważ nasiliła się aktywność cyberprzestępców. Instytucje finansowe, w szczególności banki zostały dotknięte trzykrotnym obniżeniem stóp procentowych przez NBP, przez co maksymalne oprocentowanie kredytów obniżyło się z 10% do 7,2%.

Dodatkowo sektor bankowy zaproponował swoim klientom moratoria kredytowe związane z odroczeniem spłaty kredytów w czasie. Wzrost niepewności i ryzyka w gospodarce oraz zwiększona skala zawieszania i upadłości działalności przedsiębiorstw generowała konieczność zmniejszały popyt przedsiębiorstw i gospodarstw domowych na kredyt bankowy oraz wymóg tworzenia większych rezerw na niespłacane kredyty, które obciążały wyniki finansowe banków. Jedynym typem kredytu bankowego, który wykazał dodatnią dynamikę wzrostu w okresie pandemii był kredyt ratalny na zakup sprzętu AGD-RTV, komputerów i doposażanie mieszkań i domów w trakcie ich remontów na początku pandemii. Wg danych na koniec grudnia 2020 r. banki odnotowały zysk netto na poziomie 7,8 mld zł wobec 13,8 mld zł w grudniu 2019 r. (spadek o 44%). Pomimo wielu problemów banki współuczestniczyły w realizacji rządowych programów osłonowych dla przedsiębiorstw – kolejnych Tarcz Antykryzysowych i Tarczy Finansowej PFR. Pomimo drastycznego pogorszenia dochodów banki kontynuowały cykliczne programy społeczne, a także przygotowały specjalne programy związane z łagodzeniem skutków pandemii dla klientów, pracowników i społeczności lokalnych. Pandemia trwale zmieni model pracy w banku oraz model obsługi klienta.

Pandemia to szczególnie trudny czas dla pracowników banków oraz ich klientów z punktu widzenia zdrowotnego i materialnego, a także niewydolności państwowej służby zdrowia. Pandemia spowodowała nadmierną umieralność szczególnie w grupach podwyższonego ryzyka, a także związaną z podwyższoną umieralnością na inne choroby, które nie były leczone z powodu ograniczonej dostępności świadczeń medycznych. To sprawia, że obecnie mówi się o syndemii koronawirusa. Dlatego większość działających w Polsce banków zdecydowała się wprowadzić programy w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu adresowane do klientów, pracowników banków oraz ochrony zdrowia. Ich przegląd i szczegółowa analiza jest przedstawiona w tekście z wynikami konkursu Instytucji Roku.

[1] Autor tekstu jest współautorem pierwszej monografii naukowej w Polsce z zakresu koronoekonomiki J. K. Solarz, K. Waliszewski, Całościowe zarządzanie ryzykiem systemowym. Pandemia COVID-19, Edu-Libri, Kraków-Legionowo 2020 przetłumaczonej w 2021 r. również na język angielski i wydanej w tym samym wydawnictwie